Đi để trở về: Tâm lý ẩn sau lối sống du mục

tâm lý

Theo quan sát của anh, có những lý do nào khiến một người lựa chọn lối sống du mục (nomad life)?

Khi nói đến du mục, ta đang nói về một lựa chọn sống tách rời khỏi nhịp sinh hoạt quen thuộc. Nếu trước đây, “an cư lạc nghiệp” là mục tiêu phổ biến, thì bây giờ, nhiều người lại có lựa chọn rời bỏ lối sống cố định ấy. Vậy, điều gì khiến họ sẵn sàng rời khỏi vùng an toàn để bước vào một không gian sống “mở” hơn?

Thật ra, chính sự ổn định lại có thể là nguồn cơn của nhu cầu chuyển dịch, đặc biệt là với những người ở độ tuổi 30 trở lên – những người đang ở giai đoạn đi tìm ý nghĩa của cuộc sống. Sau “tuần trăng mật” của những nỗ lực và thành quả ban đầu, khi tình yêu công việc không còn đủ để nuôi dưỡng cảm hứng, điều tiếp theo họ tìm kiếm có lẽ không còn là sự khẳng định mà là cách để sống trọn vẹn hơn với tiềm năng của bản thân. Nếu môi trường hiện tại không còn đủ “kích thích”, có thể họ sẽ rời đi để khám phá một nơi khác, trải nghiệm một lối sống khác, nơi họ được học hỏi và thể hiện nhiều hơn.

Bên cạnh đó, một số người cũng có thể quyết định chọn một lối đi khác vì cảm thấy kiệt quệ với đời sống hiện tại. Họ làm việc trong một guồng quay bất tận mà không còn cơ hội để tái tạo năng lượng hay cảm hứng, với những “deadline” không bao giờ dứt, những áp lực ngày càng nặng nề, trong một môi trường làm việc độc hại… Lúc này, việc lựa chọn bước ra khỏi lối sống cũ không đơn thuần xuất phát từ khát khao khám phá mà là một nhu cầu sinh tồn về mặt tinh thần.

Nhân vật

ELLE Man Health Talk: Rối loạn tâm thần ở nam giới

Bên cạnh đó thì sự thay đổi của bối cảnh xã hội và điều kiện di chuyển, cơ sở hạ tầng phát triển cũng góp phần giúp cho lối sống này trở thành một lựa chọn khả dĩ, phải không?

Đúng vậy, giờ đây, hệ thống giao thông vô cùng thuận tiện, Internet tốc độ cao, mạng 5G phủ sóng rộng khắp, các thiết bị làm việc từ xa đều dễ tiếp cận… Thêm vào đó, đại dịch COVID-19 thật sự là một cú hích mạnh mẽ làm thay đổi cách nhìn nhận của rất nhiều người về giá trị cuộc sống. Lúc này, “well-being” trở thành một giá trị trung tâm mới. Lối sống du mục, trong nhiều trường hợp, là cách để người ta rời khỏi hệ thống cũ vốn chỉ đo lường thành công bằng vị thế xã hội hay thành tích vật chất. Họ muốn tìm một cách sống khác, một cách “ở trong đời”, nơi họ có thể thực sự kết nối lại với chính mình.

Tuy nhiên, bối cảnh bên ngoài chỉ là điều kiện “đủ” thôi, phải có điều kiện “cần” là động cơ tâm lý, là khát khao ở bên trong thúc đẩy con người rời bỏ đời sống cố định. Hai điều này kết hợp mới tạo nên sự dịch chuyển thật sự.

Việc rời bỏ cuộc sống ổn định để bước vào một hành trình mới – hấp dẫn hơn, nhưng cũng đầy rủi ro và bất định – không phải điều dễ dàng. Liệu có phải sự lựa chọn ấy thường xuất phát từ một biến cố nào đó trong cuộc sống – một sự thay đổi trong thế giới quan, trong hệ giá trị sống của con người?

Quyết định bước vào đời sống du mục nếu chỉ dựa vào cảm xúc bốc đồng hay một hình dung màu hồng về tự do thì sẽ rất dễ vỡ mộng. Nhưng nếu nó được đưa ra từ một quá trình tổng hợp giữa kinh nghiệm sống, các dữ kiện quan sát được và một hệ giá trị mới đã định hình, thì đó là một quyết định có chiều sâu.

Đôi khi, những biến cố trong đời sống buộc con người ta phải nhìn lại. Một cú sốc, một mất mát, một đổ vỡ khiến họ nhận ra rằng lối sống cũ không còn phù hợp, không phản ánh đúng con người họ nữa. Lúc ấy, việc lên đường là một phản ứng mang tính thức tỉnh, một cách để “tìm lại bản thân”, tìm lại ý nghĩa cuộc đời. Nhưng không phải lúc nào cũng cần có biến cố cụ thể, chính sự tích tụ của những bất ổn âm ỉ, đến một lúc nào đó, cũng khiến người ta buộc phải thay đổi.

Điều quan trọng là phải tự hỏi bản thân rằng liệu mình đã thật sự chuẩn bị cho đời sống du mục – cả về mặt kỹ năng lẫn tâm lý – hay chỉ đang mơ về nó như một lối thoát? Mình có thấy được cả những khó khăn, khắc nghiệt sắp tới và vẫn sẵn sàng lên đường, hay mình đang tô hồng viễn cảnh ấy như một giấc mơ trốn chạy? Chính quá trình tự vấn này mới là cốt lõi của một quyết định đúng đắn. Sự tự do không đến từ hành động “lên đường” mà từ “sức nặng” của lý do khiến bạn lên đường.

Anh vừa nhắc đến trốn chạy. Vậy, bên cạnh việc lên đường để “tìm lại chính mình”, liệu đây có phải cũng là một dạng lựa chọn xuất phát từ nhu cầu thoát ly?

“Thoát ly” là một khái niệm thú vị, vì trong tiếng Anh, nó có thể là “escape” (trốn thoát), nhưng cũng có thể là “avoidance” (né tránh). Một người “escape” là người nhận thức được điều đang gây tổn hại cho mình và quyết định cắt đứt để bảo vệ bản thân. Còn “avoidance” thường là hành động né tránh, từ chối đối mặt với những vấn đề nội tại.

Ở đây, tôi muốn đề cập đến một từ khóa là “autonomy” – năng lực tự trị, hay giành lại quyền “cầm lái” cuộc đời mình. Khi một người thoát ly chỉ để “xoa dịu” bản thân, mục tiêu của họ là giảm đau, là hồi phục. Nhưng khi một người chọn rời khỏi toàn bộ hệ thống, đó không chỉ là để bớt tổn thương, mà là để đòi lại quyền làm chủ cuộc đời. Du mục, trong trường hợp này, không còn là hành động “giải tỏa”, mà là một hành động kiến tạo: kiến tạo lại cách sống, cách làm việc, cách yêu thương, cách hiện diện. Họ không đi để trốn tránh, mà để sống một cách chủ động, đầy đủ và có ý thức. Đó là điều khiến lối sống du mục trở thành một hành trình tự do thực sự, chứ không chỉ là một chuyến đi xa. Điều quan trọng là họ có đủ khát khao để tự trị hay không. Vì nếu có, thì dù lối sống ấy có bất ổn, rủi ro, thiếu an toàn, họ vẫn chọn nó. Không phải vì nó dễ chịu hơn, mà vì nó trung thực hơn với con người họ.

Nhưng nếu mục tiêu là giành lại quyền tự trị cho bản thân thì chúng ta có thể thay đổi lối sống ngay tại chỗ, đâu nhất thiết phải “lên đường”, có phải không?

Giả sử, nếu một người vẫn tiếp tục công việc cũ nhưng chỉ thay đổi cách vận hành – từ làm cố định ở văn phòng sang làm việc từ xa – thì đó có phải là du mục hay không? Về mặt hình thức, có thể họ “du mục” thật, vì họ di chuyển trên đường. Nhưng nếu họ vẫn bị ràng buộc trong chính nhịp vận hành cũ – vẫn chạy deadline, vẫn bị burn-out, vẫn sống trong áp lực – thì liệu đó có thực sự là lối sống họ đang tìm kiếm không?

Theo tôi, lối sống du mục đúng nghĩa không chỉ là một mô hình di chuyển, mà còn là một nỗ lực để giải cấu trúc lại cách sống. Nghĩa là, ta không chỉ rời khỏi không gian vật lý mà còn thoát ra khỏi logic vận hành quen thuộc, từ cách làm việc, thời gian biểu cho đến mối quan hệ với công việc và thế giới xung quanh. Vậy nên, yếu tố địa lý không chỉ mang tính “thay đổi khung cảnh”, nó kéo theo một sự thay đổi hệ tư duy, nhịp sống, cách tương tác với đời sống. Khi bạn rời khỏi thành phố, rời khỏi nhịp sống đô thị, bạn cũng rút mình ra khỏi hệ giá trị mà nơi ấy áp đặt lên bạn.

Tất nhiên, không phải lúc nào việc rời đi cũng là hệ quả của khủng hoảng. Vẫn có những người chọn lên đường với tâm thế khám phá. Và đôi khi, chính khả năng “không cần trốn chạy mà vẫn lựa chọn lên đường” mới là một dạng tự do ở cấp độ cao hơn.

Vậy, khi một người đã lên kế hoạch cho cuộc sống du mục và quyết định lên đường, họ cần chuẩn bị tâm lý như thế nào để thực sự tận hưởng trọn vẹn hành trình đó?

Có một điều rất quan trọng chính là “sự hiện diện”. Nếu mình chưa đủ sẵn sàng để thực sự có mặt trong từng khoảnh khắc, thì dù có đi xa đến đâu, mình cũng không thực sự tận hưởng được hành trình. Không chỉ là hiện diện trong những điều dễ chịu mà còn là hiện diện khi những khó khăn xảy ra. Tâm thế của người sống du mục không thể giống như người đang đi nghỉ dưỡng. Bên cạnh việc sẵn sàng tận hưởng cái đẹp, cái mới, cái tự do, bạn cũng phải chấp nhận cái bất toàn, cái không theo kế hoạch. Đó là sự chuẩn bị tinh thần cần có nếu bạn muốn lối sống du mục không chỉ là một hành trình di chuyển, mà còn là hành trình phát triển nội tâm.

Cảm ơn những chia sẻ sâu sắc của anh.

***

Minh Red Là Thạc sĩ Tâm lý học tại King’s College London. Với những trăn trở về nội tâm con người và mong muốn thu hẹp khoảng cách khác biệt trong tư duy giữa hai giới, anh sẽ cùng ELLE giải mã những khía cạnh khác nhau của tình yêu dưới góc nhìn tâm lý học.

Du lịch

Nguyễn Ngọc Minh: "Ở đâu có gia đình, ở đó là nhà"

________

Bài: .Đ.T tâm lý

Hình ảnh: Tư liệu, NVCC