Từ câu hỏi đơn giản “Tại sao hoa văn Trung Quốc có mặt khắp nơi trên mạng mà hoa văn Việt Nam thì không?”, nhóm Đại Việt Cổ Phong đã khởi động dự án Hoa Văn Đại Việt năm 2016. Vượt xa mục tiêu gây quỹ ban đầu, dự án đã số hóa hơn 250 mẫu hoa văn cổ và biến chúng thành những sản phẩm đương đại, tạo cầu nối giữa di sản văn hóa và thế hệ trẻ hiện đại.
Từ một dự án gây quỹ cộng đồng khi mới ra đời, Hoa Văn Đại Việt hiện nay đã trở thành một thương hiệu có uy tín trong lĩnh vực bảo tồn và ứng dụng hoa văn truyền thống. Các bạn có thể chia sẻ chi tiết về hành trình phát triển này?
Nhiều năm trước, một cuộc thi vẽ truyện tranh lịch sử được tổ chức với sự tham gia đông đảo của giới trẻ, nhưng khi tìm kiếm tư liệu trên mạng, chúng tôi chỉ thấy hoa văn của Trung Quốc và các nước lân cận.
Nhóm chúng tôi, khi ấy là Đại Việt Cổ Phong, đã nảy ra ý tưởng thực hiện một dự án gây quỹ cộng đồng (crowdfunding) nhằm sử dụng công nghệ vector để phục dựng toàn bộ hoa văn cổ tiêu biểu của Việt Nam, với mong muốn bảo tồn và tôn vinh những hoa văn biểu trưng, đặc sắc và tinh hoa trong mỹ thuật truyền thống qua các triều đại phong kiến tự chủ (từ thời Lý đến thời Nguyễn). Vậy là, vào đầu năm 2016, dự án Hoa Văn Đại Việt chính thức ra đời.
Vì sao các bạn lại lựa chọn công nghệ vector để số hóa hoa văn cổ, thay vì sử dụng những hình thức khác như ảnh chụp, scan 3D hay vẽ tay kỹ thuật số?
Tất cả các hình thức này đều có tính lưu trữ, nhưng để ứng dụng vào thực tiễn, định dạng file vector là tối ưu hơn cả. Do không phụ thuộc vào độ phân giải, file vector có thể giữ nguyên chất lượng hình ảnh dù được phóng to, thu nhỏ, cắt chỉnh hay nén lại. Điều này đặc biệt quan trọng trong in ấn, vì giúp hình ảnh sau khi in vẫn đảm bảo độ sắc nét và chi tiết cao.
Khó khăn lớn nhất khi đi tìm tư liệu hoa văn là gì?
Đầu tiên, chúng tôi dành rất nhiều tâm sức để nghiên cứu, xác định số lượng hoa văn của từng triều đại Lý, Trần, Lê, Nguyễn, đồng thời chọn ra các loại hoa văn hình lá, hoa, động vật và con người tiêu biểu nhất của mỗi giai đoạn. Sau đó, nhóm tiến hành tìm kiếm tư liệu trong sách và khảo sát thực tế tại các bảo tàng, di tích… Đến nay, dự án đã sưu tầm được 250 mẫu hoa văn Đại Việt, trong đó có cả những mẫu được phát hiện trong thực tế nhưng chưa từng xuất hiện trong sách.
Các hoa văn Đại Việt có hai trường phái chính: cung đình và dân gian. Hoa văn cung đình thường cầu kỳ, tinh xảo, trong khi hoa văn dân gian lại giản dị, thuần phác. Mỗi thời kỳ đều mang dấu ấn riêng. Chẳng hạn, sổ tay hoa văn phượng hoàng, đầu rồng thời Trần có nét giao thoa giữa Trung Hoa và Chăm-pa, nhưng hình dáng đó lại hoàn toàn độc đáo, chỉ có ở Đại Việt.
Việc dựng vector cho nhiều loại hoa văn cổ tốn không ít công sức, đặc biệt là mẫu phượng bào của hoàng hậu triều Nguyễn. Tư liệu chỉ tồn tại trong sách, nên chúng tôi phải scan lại để đội ngũ thiết kế phục dựng.
Tuy nhiên, do người thiết kế không am hiểu sâu về lịch sử và mỹ thuật truyền thống, nên có những chi tiết khó mà họ không luận giải được, chúng tôi phải trực tiếp hướng dẫn, chỉnh sửa từng đường nét để đảm bảo tính chính xác.
Hoa Văn Phượng Ổ (thời Nguyễn). (Ảnh: NVCC)
Trong bối cảnh các dự án văn hóa vẫn khó tạo ra hiệu ứng truyền thông, điều gì đã giúp Hoa Văn Đại Việt thực sự lan tỏa?
Ban đầu, dự án chỉ đặt mục tiêu gây quỹ 100 triệu đồng, nhưng thật bất ngờ, chỉ sau vài tháng, tổng số tiền huy động đã đạt gần 200 triệu đồng. Với số vốn đó, nhóm dự án bắt tay vào công việc sưu tầm và nghiên cứu. Kết quả là 250 mẫu vector hoa văn Đại Việt được hoàn thiện và tổng hợp trong sách chú thích Hoa Văn Đại Việt và sách tô màu Hoa Văn Đại Việt, cũng như được ứng dụng làm hoa văn trang trí trong nhiều sản phẩm hiện đại như lịch Tết, bao lì xì, áo thun, móc khóa, ốp điện thoại…
Chúng tôi tin rằng, yếu tố giúp Hoa Văn Đại Việt lan tỏa mạnh mẽ chính là tinh thần tiên phong. Đây có thể xem là dự án đầu tiên và duy nhất tại thời điểm đó sử dụng công nghệ vector để phục dựng toàn bộ hoa văn cổ tiêu biểu của Việt Nam, với mong muốn bảo tồn và tôn vinh những giá trị đặc sắc, biểu trưng trong mỹ thuật truyền thống qua các triều đại phong kiến tự chủ. Dự án cũng may mắn tạo được hiệu ứng truyền thông tích cực và nhận được sự ghi nhận từ giới nghiên cứu chuyên môn.
Khi chọn hoa văn cho các sản phẩm hiện đại, tiêu chí quan trọng nhất là gì? Đẹp mắt, dễ ứng dụng, hay ý nghĩa biểu tượng?
Chúng tôi mong muốn đưa hoa văn cổ đến gần hơn với đời sống hiện đại chứ không chỉ dừng lại ở việc phục dựng hay tái hiện. Việc ứng dụng vào những sản phẩm quen thuộc trong đời sống hằng ngày sẽ giúp hoa văn Đại Việt lan tỏa rộng rãi và đến với cộng đồng một cách tự nhiên, gần gũi hơn.
Hiện nay, các sản phẩm thương mại ứng dụng hoa văn Đại Việt chủ yếu hướng đến giới trẻ. Phần lớn hoa văn vốn đã rất đẹp, nên khi được đưa lên sản phẩm đều dễ dàng tạo ấn tượng bắt mắt. Chúng tôi đã cẩn trọng chọn lọc những hoa văn tinh tế nhất để ứng dụng vào các sản phẩm như lịch, phong bao lì xì, sổ tay, bìa sách… Không chỉ dừng lại ở việc kinh doanh sản phẩm, dự án của chúng tôi còn mong muốn xây dựng một cộng đồng chia sẻ hoa văn, đồng thời hướng đến việc đưa các sản phẩm ứng dụng hoa văn Đại Việt vào ngành du lịch, góp phần quảng bá hình ảnh và văn hóa Việt Nam ra thế giới.
Một số tác phẩm khác của Hoa Văn Đại Việt (Ảnh: NVCC)
Người trẻ thường có xu hướng thích những gì mới lạ. Vậy nhóm làm thế nào để khiến hoa văn cổ – vốn mang tính “truyền thống” – trở nên hấp dẫn với họ?
Hiện nay, Chính phủ đang khuyến khích và tạo điều kiện cho các dự án phục hưng văn hóa dân tộc, nên giới trẻ cũng đón nhận và hưởng ứng rất tích cực. Có thể thấy rõ điều đó qua những sản phẩm mang yếu tố văn hóa đang “viral” mạnh mẽ như MV “Bắc Bling”, các dự án phim cổ trang hay trào lưu mặc cổ phục. Hoa văn – tưởng chừng chỉ gắn liền với quá khứ – nhưng khi được ứng dụng khéo léo vào các sản phẩm hiện đại, lại mang một sức sống mới, đầy tươi trẻ và hấp dẫn mãnh liệt với công chúng.
Theo các bạn, đâu là thách thức lớn nhất của việc bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống trong xã hội hiện đại?
Nhu cầu phục cổ và tái hiện nét xưa trong các hoạt động văn hóa, nghệ thuật đương đại hiện nay là rất lớn. Từ các NTK trang phục phim cổ trang, họa sĩ truyện tranh lịch sử cho đến những chuyên gia thiết kế game mong muốn tạo ra sản phẩm mang đậm bản sắc Việt… tất cả đều cần tìm kiếm hoa văn truyền thống chính xác theo từng thời kỳ. Tuy nhiên, họ thường gặp khó khăn về nguồn tư liệu và phải mất rất nhiều thời gian nếu muốn hiện thực hóa ý tưởng một cách nghiêm túc.
Trong tương lai, các bạn có dự định mở rộng ứng dụng hoa văn Đại Việt sang những lĩnh vực mới như nội thất, phụ kiện thời trang cao cấp hay sản phẩm du lịch không?
Từ dự án Hoa Văn Đại Việt đến những thành tựu trong công nghiệp sáng tạo vẫn còn là một chặng đường dài. Trước hết, các hoa văn này cần được xuất bản dưới dạng khảo cứu để những ngành nghề liên quan có thể dễ dàng ứng dụng. Về lâu dài, nhóm hướng đến mục tiêu giúp người sử dụng hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa của hoa văn Đại Việt, ví dụ như ý nghĩa của từng họa tiết và cách sử dụng đúng tinh thần truyền thống.
Một số tác phẩm khác của Hoa Văn Đại Việt (Ảnh: NVCC)
Ngoài hoa văn, nhóm có nghĩ đến việc mở rộng sang các yếu tố mỹ thuật truyền thống khác như tranh dân gian hay kiến trúc cổ không?
Hiện tại, dự án đang tập trung vào việc bổ sung thêm các mẫu hoa văn và nâng cấp website nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng sử dụng. Bên cạnh đó, nhóm cũng phát triển hướng đi mới: giới thiệu các họa sĩ và dự án sáng tạo có ứng dụng yếu tố văn hóa truyền thống, góp phần lan tỏa giá trị di sản.
Các lĩnh vực khác như tranh dân gian hay kiến trúc cổ hiện đã có những đơn vị triển khai và đạt được thành công nhất định, nên chúng tôi cho rằng mỗi dự án nên tập trung chuyên sâu để phát triển thế mạnh riêng, qua đó tạo nên sự đa dạng và bền vững cho toàn cảnh sáng tạo văn hóa Việt.
Cảm ơn Hoa Văn Đại Việt đã chia sẻ cùng ELLEMAN Việt Nam.
