Trong xã hội hiện đại, căng thẳng tâm lý không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn để lại nhiều hệ lụy lên làn da, từ mụn trứng cá, viêm da, đến tình trạng sạm màu, lão hóa sớm. Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận ra mối liên hệ chặt chẽ giữa stress và các vấn đề da liễu. Vậy cơ chế ảnh hưởng cụ thể là gì, và đâu là cách kiểm soát hiệu quả?
căng thẳng da nam
Hãy cùng ELLE Man tìm hiểu sâu hơn qua chia sẻ từ Ths.Bs. Phan Minh Đoàn, hiện đang công tác tại Bệnh viện Da liễu TP.HCM về vấn đề trên.
Về mặt sinh học, stress ảnh hưởng đến da và gây ra những triệu chứng gì, thưa bác sĩ?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Trên thực tế, stress và căng thẳng tâm lý gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực lên cơ thể. Một trong những hệ quả là sự tác động đến trục hạ đồi – tuyến yên, dẫn đến tăng tiết cortisol. Loại hormone này tiếp tục làm rối loạn các nội tiết tố khác và gây ra những vấn đề rõ rệt trên da. Cụ thể, khi chịu ảnh hưởng của stress, da thường tăng tiết bã nhờn, mất khả năng giữ nước và trở nên khô ráp. Đồng thời, hàng rào bảo vệ da cũng suy yếu đáng kể.
Trong trạng thái bình thường, khi da không chịu ảnh hưởng của stress hay rối loạn nội tiết, hàng rào bảo vệ cùng khả năng kháng khuẩn vẫn duy trì chức năng ổn định. Tuy nhiên, khi cơ thể bị căng thẳng kéo dài hoặc mất cân bằng hormone, cấu trúc hàng rào này trở nên lỏng lẻo, các khe hở xuất hiện nhiều hơn, đồng thời chức năng miễn dịch của da cũng suy giảm. Hệ quả là da dễ phản ứng quá mức, dễ kích ứng hoặc nhiễm trùng ngay cả với những yếu tố trước đây không gây vấn đề.
Bên cạnh đó, sự thay đổi nội tiết cũng làm giảm khả năng sản xuất collagen. Tế bào da chậm tổng hợp collagen mới, trong khi lượng collagen cũ lại bị phân hủy nhanh hơn. Ngoài ra, hormone còn kích thích tế bào sắc tố hoạt động mạnh, dẫn đến tình trạng da sạm màu. Tóc cũng trở nên yếu và dễ rụng hơn.
Làn da nam giới có phản ứng khác biệt gì so với nữ giới khi cùng đối mặt với stress?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Sự khác biệt giữa nam và nữ chủ yếu đến từ hormone giới tính. Về cơ bản, stress sẽ tác động đến trục hạ đồi tuyến yên, dẫn đến tăng tiết cortisol. Khi đó, những khác biệt vốn có về da giữa hai giới do hormone giới tính chi phối sẽ càng trở nên rõ rệt dưới ảnh hưởng của cortisol.
Thông thường, da nam giới dày, trong khi da nữ mỏng hơn. Khi cortisol tác động, độ mỏng của da nữ càng tăng, khiến da trở nên nhạy cảm hơn. Đối với nam, do cấu trúc da vốn đã dày, tác động này không quá đáng kể.
Thứ hai, cortisol làm tăng tiết bã nhờn. Nam giới vốn có tuyến bã hoạt động mạnh hơn do ảnh hưởng của testosterone, nên khi bị stress, lượng bã nhờn càng tăng, dễ gây tình trạng da dầu hoặc mụn. Tác động này ở nữ giới thường nhẹ hơn.
Thứ ba, về độ ẩm, da nữ thường giữ nước kém hơn so với nam. Vì vậy, khi bị stress, nữ giới dễ gặp tình trạng da khô, bong tróc rõ rệt hơn.
Phản ứng của cơ thể với stress giữa nam và nữ có sự khác biệt rõ rệt. Ở nam giới, phản ứng thường theo kiểu “fight-or-flight” nghĩa là chiến đấu hoặc bỏ chạy. Trong kiểu “fight”, tức chiến đấu, testosterone biến động nhanh, rõ rệt hơn trong giai đoạn căng thẳng, làm tăng nguy cơ xuất hiện các vấn đề da liễu như mụn trứng cá hoặc viêm nang lông.
Ngược lại ở nữ giới, phản ứng với stress theo kiểu “tend-and-befriend”, nghĩa là chăm sóc và gắn kết, phản ứng với stress thường chậm hơn. Điều này là do estrogen làm giảm phản hồi của cortisone lên vùng não điều khiển trục hạ đồi – tuyến yên. Kết quả là làn da nữ giới khi chịu stress có xu hướng trở nên nhạy cảm hơn, dễ bị nám, sạm màu hơn là xuất hiện các tình trạng viêm nhiễm như ở nam.
Tác động của stress lên da nam giới có thay đổi theo độ tuổi không, thưa bác sĩ?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Tác động của stress lên da nam giới cũng thay đổi đáng kể theo độ tuổi. Nguyên nhân chính là do nồng độ testosterone ở thanh niên khác biệt so với người lớn tuổi, dẫn đến sự đáp ứng của da cũng không giống nhau.
Ở nam giới trẻ tuổi, dưới ảnh hưởng của testosterone, tuyến bã hoạt động mạnh, khiến da tiết nhiều dầu hơn. Khi có stress, tình trạng này càng rõ rệt, làm tăng nguy cơ nổi mụn trứng cá và nhiễm trùng da. Tuy nhiên, theo thời gian, nồng độ testosterone giảm dần, kéo theo hoạt động của tuyến bã cũng giảm. Điều này khiến da nam giới lớn tuổi có xu hướng khô hơn.
Bên cạnh yếu tố nội tiết, khả năng quản lý stress cũng đóng vai trò quan trọng. Nam giới lớn tuổi thường có kinh nghiệm ứng phó với căng thẳng tốt hơn, nên sự rối loạn nội tiết khi gặp stress cũng ít ảnh hưởng đến làn da hơn so với người trẻ.
“Tác động của stress lên da nam giới cũng thay đổi đáng kể theo độ tuổi. Nguyên nhân chính là do nồng độ testosterone ở thanh niên khác biệt so với người lớn tuổi, dẫn đến sự đáp ứng của da cũng không giống nhau.” (Ảnh: NVCC)
Theo quan điểm cá nhân của bác sĩ, tại Việt Nam hiện nay, tình trạng stress ảnh hưởng đến sức khỏe làn da có đang gia tăng không?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Stress được xem là một trong những yếu tố góp phần làm thay đổi mô hình bệnh tật hiện nay. Có xu hướng chuyển dịch từ các bệnh truyền nhiễm sang những bệnh lý liên quan đến lối sống. Trong đó, các vấn đề về da như viêm da tiết bã, viêm da cơ địa hay tình trạng rụng tóc ngày càng phổ biến. Những rối loạn này thường có liên quan đến nhiều yếu tố phối hợp như căng thẳng tâm lý, thói quen sinh hoạt, chế độ dinh dưỡng, nghỉ ngơi và vận động.
Theo bác sĩ, định kiến nào khiến nhiều người, đặc biệt là nam giới, thường bỏ qua yếu tố tâm lý khi chăm sóc da?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Từ góc độ lâm sàng, nhiều bệnh nhân vẫn chưa nhận thức được mối liên hệ giữa yếu tố tâm lý và tình trạng làn da. Phần lớn cho rằng nguyên nhân khiến da xấu đi là do chưa chăm sóc đúng cách, thay vì cân nhắc đến vai trò của tâm lý và cách kiểm soát cảm xúc trong cuộc sống. Thậm chí, không ít người tin rằng trạng thái tinh thần ổn định hay bất ổn không ảnh hưởng đến sức khỏe làn da.
Thực tế, khi được đề cập đến yếu tố tâm lý, nhiều bệnh nhân có xu hướng né tránh hoặc phủ nhận. Khi được bác sĩ chỉ ra rằng căng thẳng, áp lực kéo dài có thể là một trong những nguyên nhân gây ra bệnh da liễu, bệnh nhân thường phản bác rằng mình chỉ đang bị “bệnh da”. Trong một số trường hợp, dù được bác sĩ da liễu khuyến nghị hỗ trợ tâm lý – đặc biệt khi có dấu hiệu mất ngủ kéo dài hoặc rối loạn dạng cơ thể – bệnh nhân vẫn từ chối tiếp cận. Điều này cho thấy định kiến và khoảng cách trong nhận thức về mối quan hệ giữa tâm trí và làn da vẫn còn khá lớn.
Căng thẳng tác động không nhỏ đến cơ thể nói chung và làn da nam giới nói riêng. (Ảnh: Tư liệu)
Trong quá trình khám và điều trị, các bác sĩ da liễu hiện nay có đưa yếu tố tâm lý vào phác đồ điều trị các bệnh da liễu không?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Câu trả lời là có, nhưng hiện tại vẫn chưa có sự thống nhất giữa các cơ sở y tế và phòng khám, và quy trình sàng lọc tâm lý cho bệnh nhân da liễu cũng chưa thực sự hoàn chỉnh hoặc đầy đủ. Ví dụ, với các bệnh lý có liên quan rõ rệt đến yếu tố tâm lý hoặc stress trong cuộc sống như vảy nến, một số bệnh viện đã xây dựng bộ câu hỏi khảo sát cụ thể.
Tuy nhiên, với những bệnh phổ biến khác như mụn trứng cá, hiện tại việc đánh giá yếu tố tâm lý chủ yếu được thực hiện thông qua trao đổi và tư vấn trong quá trình khám bệnh. Các bác sĩ sẽ hỏi bệnh, giải đáp thắc mắc, hướng dẫn cách chăm sóc và vệ sinh da, nhưng chưa có bảng khảo sát tiêu chuẩn áp dụng cho tất cả các trường hợp.
Trên thực tế, nhiều bệnh lý vẫn phụ thuộc vào kinh nghiệm lâm sàng của bác sĩ. Thông qua quá trình hỏi đáp và quan sát, bác sĩ có thể nhận diện vấn đề liên quan đến tâm lý, từ đó điều chỉnh phác đồ điều trị hoặc tư vấn phù hợp nhằm đạt hiệu quả tốt hơn.
Nam giới nên thay đổi lối sống và chăm sóc cơ thể thế nào để hạn chế tác động tiêu cực của stress lên làn da?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Stress ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, và làn da chỉ là một trong số các cơ quan bị tác động. Việc quan trọng đầu tiên là học cách kiểm soát căng thẳng. Về cơ bản, stress xuất phát từ hai phía: một là bản thân vấn đề gây áp lực, hai là cách cơ thể chúng ta phản ứng với vấn đề đó. Trong hai yếu tố này, cách chúng ta cảm nhận và xử lý stress là điều hoàn toàn có thể chủ động thay đổi được.
Tiếp theo là chế độ sinh hoạt. Stress thường gây ra hàng loạt thay đổi như rối loạn tâm lý, thói quen ăn uống, giấc ngủ và giờ giấc sinh hoạt. Do đó, cần duy trì thời gian ngủ hợp lý, đặc biệt với bệnh nhân gặp vấn đề về da như mụn trứng cá. Các bác sĩ thường khuyến nghị nên đi ngủ trước 10 hoặc 11 giờ tối và đảm bảo ngủ đủ 8 tiếng mỗi ngày.
Chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng. Nên tăng cường thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như rau xanh, trái cây ít đường, hạn chế trái cây quá ngọt và các món chiên xào nhiều dầu mỡ. Khẩu phần ăn cần đa dạng, đầy đủ các nhóm thực phẩm: rau củ, thịt, đậu và ngũ cốc.
Bên cạnh đó, vận động thể chất đều đặn cũng giúp cơ thể sản sinh các hormone hỗ trợ chống stress. Tuy nhiên, việc tập luyện cần điều độ, tránh dồn quá nhiều thời gian trong một buổi. Lý tưởng nhất là duy trì khoảng 1 giờ mỗi ngày thay vì tập dồn 2 đến 3 tiếng rồi nghỉ dài ngày, vì điều này dễ gây rối loạn nhịp sinh học và phản tác dụng.
Cuối cùng là chăm sóc da. Trong giai đoạn điều trị và trao đổi với bác sĩ, nên tối giản chu trình skincare. Ví dụ, nếu da đang nhạy cảm do stress, dễ tiết bã nhờn, khô rát hoặc bít tắc, thì bệnh nhân nên tạm ngưng các sản phẩm dễ gây kích ứng như retinol, BHA hoặc tẩy tế bào chết. Thay vào đó, ưu tiên sử dụng sữa rửa mặt dịu nhẹ, kết hợp dưỡng ẩm đơn thuần và chống nắng đầy đủ. Đồng thời, hạn chế thực hiện các liệu trình xâm lấn để tránh làm tổn thương hàng rào bảo vệ da.
Khi nào nam giới nên đi khám da liễu vì nghi ngờ stress ảnh hưởng đến da?
Th. BS. Phan Minh Đoàn: Theo góc nhìn chuyên môn, các biểu hiện trên da do stress như mụn trứng cá, tăng tiết bã nhờn, nhiễm trùng da hoặc da trở nên xỉn màu, đều là những dấu hiệu không nên xem nhẹ. Để nâng cao chất lượng cuộc sống, việc quan tâm đến sức khỏe làn da là cần thiết, bên cạnh yếu tố giấc ngủ, chế độ ăn uống hay sinh hoạt.
Khi nhận thấy mụn xuất hiện nhiều hơn, đặc biệt là các nốt viêm mủ thay vì mụn đầu trắng hay mụn đầu đen thông thường, hoặc xuất hiện viêm nang lông ở lưng, ngực, da trở nên thô ráp, xỉn màu mà không do tiếp xúc với chất kích ứng hay dị ứng rõ ràng, người bệnh nên đi khám sớm. Những thay đổi này có thể là biểu hiện của rối loạn nội tiết hoặc ảnh hưởng từ stress, và nếu không can thiệp kịp thời, da sẽ mất nhiều thời gian để hồi phục, thậm chí có thể không trở lại trạng thái ban đầu nếu quá trình tổn thương kéo dài.
Cảm ơn bác sĩ đã dành thời gian chia sẻ với ELLE Man Việt Nam! căng thẳng da nam
***
ELLE Man Health Talk là chuyên mục phỏng vấn các chuyên gia uy tín trong lĩnh vực y khoa, tâm lý và sức khỏe cộng đồng, nhằm mang đến góc nhìn khoa học, toàn diện và cập nhật về những vấn đề sức khỏe thiết yếu của nam giới hiện đại. Từ da liễu, thể lực đến tâm lý và sinh lý,… chuyên mục không chỉ cung cấp thông tin đáng tin cậy mà còn khuyến khích phái mạnh chủ động chăm sóc sức khỏe một cách thông minh và bền vững.
