Trong khi phụ nữ ngày càng tự do thể hiện cá tính và yêu thương cơ thể như một tuyên ngôn, thì nam giới vẫn thường đứng bên lề những cuộc trò chuyện về “ngoại hình”. Nhưng thực tế, phía sau biểu hiện có vẻ thờ ơ, có thể là vô vàn nỗi bất an thầm lặng.
ngoại hình
Trong cuộc trò chuyện cùng thạc sĩ tâm lý học Minh Red Nguyen, chúng tôi sẽ cùng nhau giải mã những ám ảnh hình thể của đàn ông hiện đại và vì sao chăm sóc bản thân không nên là một điều phải giấu giếm.
Chuyên gia tâm lý Minh Red Nguyễn (Ảnh: Tạ Nguyên Hiệp)
Từ góc nhìn tâm lý học và văn hóa, điều gì định hình nên chuẩn mực ngoại hình lý tưởng dành cho nam giới? Và tại sao ngoại hình lại ảnh hưởng đến cách một người đàn ông được nhìn nhận trong xã hội?
Minh Red: Trong tâm lý học, có một hiện tượng được gọi là “hiệu ứng hào quang” (halo effect). Đây là một dạng thiên kiến nhận thức, xảy ra khi ấn tượng tổng thể của chúng ta về một người (thường dựa trên ngoại hình) ảnh hưởng đến cách ta đánh giá các đặc điểm khác của họ. Ví dụ, khi nhìn thấy một người ưa nhìn, có nét “baby face”, não bộ chúng ta có xu hướng tự động cho rằng người đó cũng đáng tin và tử tế. Điều này lý giải vì sao ngoại hình “ưa nhìn” lại có khả năng tạo ra thiện cảm ngay từ lần gặp đầu tiên.
Tuy nhiên, vì con người vốn sống trong cộng đồng, nên hình mẫu “lý tưởng” lại được quy định và tái cấu trúc bởi các giá trị văn hóa, hệ tư tưởng và thời đại. Ví dụ, trong văn hóa Việt Nam, vốn là một xã hội trọng lao động và thường xuyên đối mặt với chiến tranh, hình ảnh người đàn ông “vai năm tấc rộng, thân mười thước cao” từ lâu đã là một biểu tượng lý tưởng. Ngoại hình vì thế phản ánh nhu cầu thực tế về sức mạnh thể chất để lao động sản xuất và bảo vệ cộng đồng. “Vóc dáng”, như vậy, còn là khả năng gánh vác, che chở và mang lại cảm giác an toàn. Trong khi ở Hàn Quốc – đất nước xem trọng hệ thống thứ bậc, hình mẫu lý tưởng lại nghiêng về sự thanh tú, nhã nhặn. Từ hình mẫu học giả Seonbi nho nhã thời xưa cùng các tiêu chuẩn như làn da trắng (ngụ ý không phải lao động nặng nhọc) đến vẻ đẹp “danahada” (đoan trang, thanh lịch) trong K-pop đương đại, ngoại hình luôn là thước đo của học thức, gia giáo và vị thế xã hội.
Thế nhưng, khi vai trò của phụ nữ trong xã hội thay đổi – họ độc lập, chủ động hơn trong các mối quan hệ – thì hình mẫu bạn đời lý tưởng cũng có sự dịch chuyển. Phụ nữ hiện đại không chỉ tìm kiếm một “bờ vai rộng” mà còn quan tâm xem người đàn ông có biết chăm sóc bản thân và có tạo ra cảm giác cảm thông, thấu hiểu hay không. Họ tin rằng một người đàn ông có thể chăm sóc tốt cho chính mình thì cũng chăm sóc được cho người khác. Chuẩn mực ngoại hình của nam giới cũng trở nên đa dạng hơn. Có người thích mẫu đàn ông cơ bắp, mạnh mẽ; người khác lại nghiêng về hình ảnh thư sinh, gọn gàng. Mỗi kiểu hình đều có cơ hội để trở thành “chuẩn”, tùy vào gu thẩm mỹ và bối cảnh văn hóa của đối phương.
Có phải dù xã hội hiện đại ngày càng khuyến khích đàn ông chăm chút vẻ ngoài, nhưng vẫn tồn tại những “định kiến” khiến nam giới e dè trong việc thể hiện sự đầu tư vào ngoại hình của mình?
Minh Red: Xã hội từ lâu đã đặt ra những chuẩn mực về “nam tính”. Khi một người đàn ông thể hiện hành vi nằm ngoài vùng an toàn của chuẩn mực ấy, họ rất dễ bị đánh giá, thậm chí quy chụp là không còn giữ được bản sắc giới tính. Điều này tạo ra cảm giác dè dặt và phòng thủ. Họ vẫn chăm sóc bản thân, vẫn đầu tư về ngoại hình nhưng luôn phải làm sao để trông thật “tự nhiên”, như thể không hề cố gắng. Đó là hệ quả của một dạng chuẩn mực kép: vừa kỳ vọng đàn ông phải phải thu hút, nhưng lại không muốn thấy họ… nỗ lực để được như vậy. Dường như nhiều người vẫn đang cho rằng “làm đẹp” là vùng đất của chỉ riêng nữ giới.
Đôi khi, việc chúng ta nhìn nhận nam giới thông qua những khuôn mẫu cứng nhắc, thậm chí lệch lạc, có thể dẫn đến cái nhìn “nam tính độc hại”. Ví dụ: “đàn ông đánh son thì không còn nam tính”, hay thậm chí “đừng lấy chồng mập, mập thì yếu”. Tức là, từ một đặc điểm ngoại hình rất đơn lẻ, ta lại suy diễn sang những phán xét sâu hơn về giới tính, khả năng hay vai trò trong mối quan hệ. Vấn đề ở đây là: chúng ta thường nhìn sự khác biệt về ngoại hình như một khiếm khuyết, một thứ làm “sứt mẻ” trải nghiệm với người đối diện, thay vì xem đó là biểu hiện bình thường của sự đa dạng. Và nếu cứ duy trì tư duy ấy, chúng ta sẽ không còn nhìn thấy được tiềm năng trong bản thân mỗi người, đặc biệt là nam giới trẻ đang cố gắng khám phá và thể hiện chính mình. Vì cuối cùng, điều khiến một người “đáng tin”, “có giá trị” trong mối quan hệ không nằm ở số đo, màu son hay thân hình, mà nằm ở cách họ sống, cách họ quan tâm đến chính mình và người khác.
Phụ nữ hiện đại không chỉ tìm kiếm một “bờ vai rộng” mà còn quan tâm xem người đàn ông có biết chăm sóc bản thân và có tạo ra cảm giác cảm thông, thấu hiểu hay không. (Ảnh: Tư liệu)
Là một người đàn ông, từ những quan sát và trải nghiệm cá nhân, anh nhận thấy nam giới thường có những nỗi ám ảnh ngoại hình nào ít khi được nhắc tới?
Minh Red: Có một nỗi ám ảnh gần như kinh điển nhưng lại ít khi được nói đến một cách thẳng thắn: kích thước cơ thể. Có một câu nói rất phổ biến là “đàn ông đẹp nhất khi họ cởi trần”. Điều này nghe thì tưởng như một lời khen, nhưng thực chất lại phản ánh một chuẩn mực hình thể đầy áp lực mà nam giới thường phải đối mặt: cơ bắp rõ nét, vai rộng, ngực nở, bụng phẳng… Và quan trọng hơn là sự “tự nhiên” của cơ thể đó – không che giấu, không phụ thuộc vào trang phục. Từ đó, nỗi mặc cảm về “kích thước” trở thành một dạng ám ảnh lan rộng. Nó không chỉ dừng ở chiều cao, cân nặng, mà còn mở rộng sang các biểu tượng hình thể nam tính như vai, ngực, râu, gân tay, bắp chân… Những chi tiết nhỏ ấy lại được soi chiếu, so sánh và gán cho nhiều ý nghĩa văn hóa: râu rậm là nam tính, bụng phẳng là khỏe mạnh, vai rộng thì đáng tin cậy…
Tất nhiên, trong xã hội hiện đại, các khuôn mẫu này đang có sự dịch chuyển và đa dạng hóa, nhưng không có nghĩa là chúng biến mất. Nhiều người đàn ông vẫn phải đối mặt với mặc cảm hình thể, không hẳn vì họ kém tự tin, mà vì họ liên tục phải đối chiếu bản thân với những hình ảnh lý tưởng hóa trên mạng xã hội, quảng cáo, phim ảnh. Từ đó hình thành nên một loạt phản ứng, có thể là nỗ lực để cải thiện bản thân, nhưng cũng có thể là góc nhìn tiêu cực, tự phán xét. Điều này thường bắt nguồn từ những lần va chạm với các khuôn mẫu “chuẩn”, dù là qua trải nghiệm cá nhân, lời nói vô tình hay sự kỳ vọng vô hình từ xã hội.
Nói cách khác, nam giới cũng có những vùng tổn thương âm thầm về ngoại hình, chỉ là họ ít nói ra, hoặc không có thói quen chia sẻ như phụ nữ. Nhưng điều đó không có nghĩa là nó không tồn tại. Thậm chí, nó tồn tại rất sâu và rất dai dẳng.
Có một nỗi ám ảnh gần như kinh điển nhưng chúng ta ít khi nói đến một cách thẳng thắn: kích thước cơ thể – ở nhiều phương diện. (Ảnh: Tư liệu)
Nghĩa là, việc nam giới chăm sóc ngoại hình như grooming, skincare, tập gym có thể xem là biểu hiện của một phong cách sống hiện đại, nhưng cũng có thể đang phản ánh những nỗi bất an ngấm ngầm?
Minh Red: Tôi nghĩ chúng ta nên phân biệt rõ việc chăm sóc bản thân vì một giá trị tích cực hay chỉ đơn thuần là một phản ứng để khỏa lấp mặc cảm. Hãy đặt câu hỏi về lý do thực sự: Mình đang làm điều đó để cảm thấy tốt hơn về bản thân, để sống khỏe hơn, để thể hiện đúng con người mình? Hay vì mình đang cảm thấy chưa đủ, đang muốn “vá lại” điều gì đó mà mình nghĩ là thiếu sót?
Ở đây có một sắc thái tâm lý rất đáng chú ý: nỗi tự ti của người đàn ông không chỉ xuất phát từ sự “thiếu”, mà đôi khi đến từ cảm giác đang mất đi những gì từng có. Nếu chia ra theo giai đoạn, nam giới ở độ tuổi 30 – 40 trở lên thường không còn tự ti vì những điều chưa đạt được – họ có thể đã có sự nghiệp ổn định, gia đình êm ấm. Thay vào đó, họ lại bắt đầu đối diện với cảm giác suy tàn, sự hao hụt dần về thể lực, ngoại hình, sức sống.
Và điều khiến họ thấy bất an không phải là “tôi chưa đủ”, mà là “liệu tôi còn giữ được bao lâu?”. Trong trạng thái đó, việc tập gym, dùng sản phẩm chăm sóc da, đầu tư vào ngoại hình đôi khi không phải để “thêm vào”, mà là để “níu giữ”. Đó là một phản xạ rất “người”. Và nếu bạn đời hoặc người yêu thương bên cạnh hiểu được động cơ này, họ có thể không cần phải trao thêm điều gì quá mới mẻ cho người đàn ông, mà chỉ cần cùng đồng hành trong cảm giác mất mát ấy một cách tích cực.
Chúng ta không thể chống lại thời gian – không có lọ kem nào cản được sự lão hóa. Nhưng điều người phụ nữ có thể làm là trao cho người đàn ông một cảm giác rằng: dù anh có thay đổi ra sao, sự hấp dẫn của anh vẫn không thay đổi, bởi nó không đến từ vẻ bề ngoài, mà ở cách anh sống, cách anh chăm sóc, cách anh duy trì bản lĩnh.
Và cuối cùng, tôi nghĩ, tự chăm sóc bản thân là một hình thức tôn trọng chính mình. Chỉ cần mình làm điều đó một cách thành thật, không phải để chạy theo điều gì, không phải để chiều lòng ai, thì đó luôn là lựa chọn đúng đắn.
Hiện nay, tiêu chuẩn về ngoại hình nam giới đã thay đổi ra sao? Và nó cho thấy sự thay đổi nào về mặt nhận thức xã hội?
Minh Red: Sự bùng nổ của các xu hướng đa dạng – từ việc đầu tư vào skincare, tự do lựa chọn trang phục unisex, đến việc thể hiện cá tính qua phụ kiện hay hình xăm – thực chất cho thấy nam giới đang có nhiều “nguyên liệu” hơn để thiết kế, tùy chỉnh “giao diện” cũng chính là thương hiệu cá nhân của họ. Câu hỏi không còn là “giao diện” ấy có tuân thủ một chuẩn mực hay không mà nó mang lại giá trị gì? Một thương hiệu cá nhân mạnh mẽ và tích cực sẽ tạo ra ảnh hưởng tốt đẹp, không chỉ cho chính họ, mà còn cho những người xung quanh. Và nếu có ai đó đang muốn thể hiện một hình ảnh “khác chuẩn”, tôi tin đó là điều hoàn toàn bình thường. Không chỉ bình thường, mà thậm chí nên được khuyến khích. Chúng ta cần nhiều người như vậy hơn – những người dám thử, dám sai và dám định nghĩa lại chính mình.
Cảm ơn anh đã dành thời gian trò chuyện cùng ELLE Man Việt Nam.
