Có những nghệ sĩ chọn sống đời mình như đang kỳ công xây một bảo tàng của bản thể, nơi từng chi tiết nhỏ nhoi cũng trở thành ánh sáng soi rọi ký ức. Leon Quang Lê là một người như thế.
Từ “Song Lang” đến “Quán Kỳ Nam”, Leon Quang Lê không chỉ kể chuyện bằng điện ảnh, mà còn “chưng cất” những mảnh vụn ký ức thành biểu tượng của một Sài Gòn thời quá vãng. Cuộc trò chuyện cùng ELLEMAN Việt Nam mở ra cánh cửa bước vào “bảo tàng ký ức” của anh, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa, từ đó hé lộ những vòng tròn bản sắc mới đang chờ được khai mở.
Ảnh: An Bảo
Dường như càng xa xứ, người ta lại càng đau đáu với những gì là đặc trưng, là “hồn cốt” của quê hương mình. Anh Leon Quang Lê có nghĩ vậy không?
Tôi nghĩ điều đó hoàn toàn đúng. Khi ở quê nhà, những nét bản sắc vốn quá quen thuộc nên đôi khi ta chẳng để ý. Nhưng một khi rời xa, đặt chân đến vùng đất khác, chính những điều bình dị ấy lại níu giữ tâm hồn mình nhiều nhất: mùi khói bếp, tiếng rao buổi sáng hay một món ăn dân dã. Xa quê, con người thường nhạy cảm hơn với “hồn cốt” quê hương, bởi đó là phần không thể thay thế trong ký ức và trong chính căn tính của mình.
Ảnh: An Bảo
Trong không gian sống kiêm Gánh Thiên Lý của Leon Quang Lê, mỗi món đồ đều như một mảnh ký ức. Giữa những kỷ vật ấy, có món đồ nào khiến anh thấy như đang trò chuyện lại với cậu bé Linh Phụng thuở thiếu thời?
Đó chính là BST ảnh các nghệ sĩ cải lương mà tôi đã cặm cụi thu thập từ những năm 80, khi còn ở Sài Gòn. Những buổi chiều cuối tuần, tôi thường lang thang trên đường Lê Lợi, nơi có nhiều người bán ảnh nghệ sĩ dạo. Tôi chắt chiu từng đồng rồi háo hức tìm mua những tấm ảnh của Tài Linh, Vũ Linh, Thanh Thanh Tâm, Mỹ Châu, Minh Vương, Lệ Thủy… Khi rời Việt Nam đi định cư, tôi cũng mang theo tất cả. Hơn 30 năm đã trôi qua, chúng vẫn còn nguyên vẹn, giờ đây được trưng bày tại Gánh Thiên Lý. Mỗi lần nhìn ngắm, tôi như sống lại một thời tuổi thơ đầy ắp đam mê. Và hạnh phúc nhất là bây giờ, tôi vẫn còn được sống với đam mê ấy hằng ngày, hằng đêm. Một cảm giác lâng lâng, vừa hoài niệm vừa rực rỡ, thật khó mà diễn tả bằng lời.
Ảnh: Tư liệu
Người ta thường giữ kỷ niệm trong vài bức ảnh hay vài món đồ, còn anh dường như biến cả đời sống và điện ảnh của mình thành một “bảo tàng ký ức”. Anh có bao giờ hình dung cuộc đời mình như một tác phẩm nghệ thuật, mà trong đó anh là nhân vật chính?
Từ nhỏ, tôi đã luôn có suy nghĩ rằng cuộc sống phải đẹp. Đẹp không chỉ ở hình thức, mà còn ở cảm giác sống mỗi ngày. Đẹp không chỉ ở những giây phút bổng, mà còn phải nhìn ra được cái đẹp ở những khoảnh khắc trầm của cuộc đời. Tôi không thích sự khô khan của thực tế, và luôn muốn cải thiện nó bằng cách thổi vào đời sống một chút thơ, một chút lãng mạn. Từ những điều nhỏ nhất như chăm chút cho không gian sống, chỗ làm việc để chúng thêm phần thi vị, cho đến cách tôi đón nhận những trạng thái tinh thần. Cả niềm vui lẫn nỗi buồn, cả hạnh phúc lẫn tổn thương, tôi đều thấy có cái đẹp riêng. Đây đều là những gia vị cần thiết cho một trải nghiệm sống thú vị.
Với tôi, cuộc đời là một sân khấu, là một tác phẩm nghệ thuật mà ở đó, tôi vừa là người sáng tạo vừa là nhân vật chính. Và nếu có thể biến những khoảnh khắc bình thường thành đáng nhớ, tại sao ta lại không làm?
Ảnh: An Bảo
Trên hành trình ấy, anh Leon Quang Lê thấy đâu là ranh giới giữa “Leon đời thường” và “Leon nghệ sĩ”?
Tôi nghĩ giữa “Leon đời thường” và “Leon nghệ sĩ” vừa có ranh giới vừa không có. Đời thường cho tôi trải nghiệm, cảm xúc thật để nuôi dưỡng sáng tạo. Nhưng khi bước vào nghệ thuật, tôi lại để cho những trải nghiệm ấy được “chưng cất”, chuyển hóa thành một thế giới khác – nơi cảm xúc cá nhân trở thành chất liệu chung cho người xem.
Có thể nói, ranh giới ấy tồn tại ở cách tôi sử dụng ký ức và cảm xúc: ngoài đời, tôi sống và cảm nhận; còn khi sáng tạo, tôi gạn lọc và biến chúng thành tác phẩm. Nhưng càng đi sâu vào nghệ thuật, tôi càng thấy hai phần ấy tan chảy vào nhau, khó mà tách bạch tuyệt đối.
Ảnh: An Bảo
Anh từng nói mình không cực đoan, chỉ có kỷ luật. Nhưng nghe anh kể chuyện, khán giả cũng nhận ra Leon Quang Lê là một người mang trái tim nhạy cảm, dễ xúc động. Liệu anh có thấy trong mình luôn hiện diện hai con người: một “Dũng Thiên Lôi” chai sạn và một “Linh Phụng” mềm mại cùng tồn tại?
Tôi nghĩ trong mỗi người đều có nhiều lớp tính cách cùng tồn tại. Ở tôi, sự kỷ luật và cứng rắn giống như một lớp vỏ bảo vệ, giúp tôi đi đường dài với nghệ thuật mà không bị cuốn trôi. Nhưng bên trong lớp vỏ ấy lại là một trái tim rất dễ rung động, đôi khi mong manh đến mức chính tôi cũng bất ngờ.
Có thể gọi đó là “Dũng Thiên Lôi” và “Linh Phụng” – hai mặt tưởng chừng đối lập nhưng thật ra bổ sung cho nhau. Một bên giữ tôi đứng vững, một bên giữ tôi còn nguyên khả năng cảm nhận và sẻ chia. Nếu thiếu một trong hai, có lẽ tôi không thể làm nghệ thuật theo cách của mình.
Ảnh: An Bảo
Anh từng nhấn mạnh, nghệ thuật không chỉ là sản phẩm giải trí, mà còn là cách để “giữ thể diện” cho cải lương và văn hóa Việt. Khi sáng tạo, anh có tự đặt cho mình trách nhiệm với di sản, hay đơn giản chỉ đi theo cảm xúc cá nhân?
Khi sáng tạo, tôi luôn bắt đầu từ cảm xúc cá nhân. Nhưng tôi cũng ý thức rất rõ rằng mình đang chạm vào một di sản. Với cải lương hay văn hóa Việt, mỗi chi tiết tôi đưa vào phim không chỉ để kể chuyện, bắt buộc tôi cần thể hiện sự trân trọng với giá trị nguyên bản của nó. Quan trọng nhất, tôi không bao giờ xem đó như một công cụ để gây sự chú ý. Chúng chỉ xuất hiện khi thật sự cần cho câu chuyện, và phải hiện diện một cách hợp lý, chân thật.
Tôi không xem đó là một “trách nhiệm” nặng nề, mà là một sự tự trọng trong vai trò người sáng tạo.
Ảnh: An BảoẢnh: An Bảo
Anh có nghĩ bảo tồn đôi khi không phải là giữ nguyên, mà là thổi vào một hơi thở mới? Nếu vậy, điều gì trong Leon Quang Lê đang chờ được hồi sinh trong tác phẩm kế tiếp?
Tôi nghĩ bảo tồn không có nghĩa là đóng khung hay giữ nguyên trạng, mà là tìm cách để di sản tiếp tục sống trong hiện tại. Đôi khi, một hơi thở mới chính là cách tốt nhất để một giá trị cũ có thể tồn tại lâu dài.
Trong tôi lúc này, có nhiều điều đang chờ được hồi sinh: những ký ức riêng, những nhân vật từng đi ngang qua cuộc đời, những góc khuất của văn hóa mà tôi còn nợ chưa kể. Tác phẩm kế tiếp có lẽ sẽ là nơi tôi đối thoại với chính những mảnh ký ức ấy, để xem chúng có thể biến thành điều gì mới mẻ, vừa gần gũi vừa bất ngờ.
Ảnh: An Bảo
Những khán giả quốc tế khi xem phim của anh thường nhận xét rằng họ thấy một Việt Nam vừa lạ vừa quen. Theo anh, yếu tố nào khiến một câu chuyện rất “Việt” lại có thể chạm tới trái tim khán giả toàn cầu?
Tôi tin rằng điều quan trọng nhất để chạm tới trái tim bất kỳ ai qua một câu chuyện, chính là sự chân thật. Bởi cho dù có cách biệt về ngôn ngữ hay văn hóa, con người ở đâu cũng biết yêu và thương, cũng từng trải qua hận và ghét. Ai cũng ít nhất một lần rung động, mơ ước, tuyệt vọng, hy vọng hay sợ hãi. Những cảm xúc ấy là điều phổ quát. Chính vì vậy, sự giả tạo trong cách kể sẽ dễ dàng bị nhận ra, trong khi sự chân thành luôn có sức lan tỏa và đồng cảm. Đơn giản là thế thôi.
Ảnh: An Bảo
Anh đến với nước Mỹ, bước lên sân khấu Broadway, rồi trở về với cải lương, làm phim ở Việt Nam và lại đưa ra thế giới – hành trình ấy giống như một vòng tròn bản sắc giao thoa. Với anh, cái đích cuối cùng của vòng tròn này là gì?
Tôi không nghĩ hành trình của mình có một “đích” cuối cùng, vì nghệ thuật với tôi là một dòng chảy liên tục. Mỗi lần đi xa, trở về, rồi lại bước ra thế giới, tôi đều thấy bản sắc của mình được soi chiếu, mở rộng và trở nên giàu có hơn. Cái tên khai sinh Linh Phụng khi trở lại trong một tác phẩm điện ảnh như một chu trình được khép lại, đồng thời cũng mở ra những lối đi mới. Tôi nghĩ, bản sắc không phải là điểm đến, mà là những lớp trải nghiệm tiếp nối. Chừng nào còn sáng tạo, còn được sống với nghệ thuật, những chu trình ấy vẫn sẽ tiếp tục nở ra, giao thoa và làm mới chính tôi.
