Review “Muôn vị nhân gian”: Thế giới ẩm thực đầy thuần khiết

muôn vị nhân gian

Nằm ngoài xu hướng sử dụng ẩm thực như một phương tiện để lột tả trần trụi bản chất con người như những The Menu (2022) hay Hunger (2023), tác phẩm điện ảnh đậm chất duy mỹ của vị đạo diễn gốc Việt mượn chuyện ẩm thực để kể chuyện tình yêu, mượn muôn vị của những món ăn để thủ thỉ về nghệ thuật. Thông qua câu chuyện tình yêu đẹp và buồn giữa ông chủ Dodin Bouffant (Benoît Magimel đóng) và nàng đầu bếp Eugénie (Juliette Binoche đóng), ta sẽ thấy rõ điều đó.

Khi ẩm thực là một phần của nghệ thuật muôn vị nhân gian

Có những ý kiến cho rằng ẩm thực không được xem là nghệ thuật bởi tính “phù du”, chỉ thỏa mãn nhu cầu tồn tại của con người. Tuy nhiên, ở Muôn Vị Nhân Gian, những món ăn trở thành những tác phẩm nghệ thuật được tạo nên bởi Dodin và Eugénie. Họ đã dùng ẩm thực để đối thoại, tỏ bày với nhau. Dodin, thông qua những món ăn, đã cầu hôn Eugénie, còn nàng đã luôn thể hiện tình yêu và sự tận tâm với ông qua những bữa ăn nàng làm trong suốt 20 năm qua.

Khi những người bạn của Dodin hỏi tại sao Eugénie không ngồi ăn cùng họ, nàng bảo rằng tôi vẫn luôn hiện diện cùng các ông qua những món ăn đấy thôi. Trong giây phút đó, nàng đã xem ẩm thực như một phần bản ngã của mình, và những gì nàng đã chế biến bao chứa tiếng nói của riêng nàng. Cái thần trong những món ăn của Eugénie là thứ không thể thay thế được.

Và, vì là nghệ thuật nên nó chối từ mọi sự ràng buộc và hướng đến sự khoáng đạt, tự do. Có thể thấy rằng dù đã có thể trở thành vợ chồng rất lâu trong 20 năm sống cùng, Eugénie luôn từ chối lời cầu hôn của Dodin, không nhất thiết ràng buộc pháp lý với nhau mới được tận hưởng từng giây phút cùng nhau. Những cảnh quay dài hơi, những cú jump-cut liên tục ghi lại quá trình nấu nướng của cả hai thể hiện sự tự do đó.

Điều này cũng có thể lý giải cho phân đoạn cuối, khi máy quay chậm rãi lia theo từng giọt nắng để bắt trọn một khoảnh khắc trong quá khứ của Dodin và Eugénie, nàng đầu bếp đã hỏi ông chủ mình rằng “em là đầu bếp của ông hay là vợ ông” và nhận câu trả lời là “đầu bếp”.

Ngay lúc này, Eugénie đã cầm tay Dodin và cảm ơn ông. Câu trả lời của Dodin thể hiện niềm thấu hiểu tình yêu của mình, khi việc nấu ăn, làm đầu bếp chính là việc khiến nàng hạnh phúc nhất. Nó còn biểu tỏ sự tôn trọng của ông chủ với nàng đầu bếp, bởi người luôn năm lần bảy lượt cầu hôn và muốn nàng làm vợ mình không ai khác chính là Dodin, nhưng ở giây phút đó, ông đã gạt bỏ hết những sự ràng buộc về mặt pháp lý, về hôn nhân, để trở lại bản chất của mối quan hệ giữa hai người: hai trái tim tri âm, đồng điệu, hơn cả tình yêu.

Ẩm thực và ký ức

Không chỉ gợi nên mối liên hệ giữa nấu ăn và nghệ thuật, tác phẩm điện ảnh mới nhất của Trần Anh Hùng còn nói về sự gắn kết giữa ẩm thực và ký ức. Ký ức tạo nên vẻ đẹp cho món ăn và ngược lại, hương vị của món ăn như được bồi đắp thêm bởi lịch sử của nó.

Chẳng phải ngẫu nhiên mà những người bạn của ông chủ Dodin đều nói rất nhiều về lịch sử của từng món ăn, và nó đều rộng hơn, phức tạp hơn những gì được bày trên bàn và chuẩn bị được tiêu thụ ngay lúc đó. Chẳng phải ngẫu nhiên khi thấy cô bé Pauline không ăn được món tuỷ xương, Dodin đã bảo rằng “văn hoá và trí nhớ tốt mới định hình được khẩu vị của một người”. Thưởng thức ẩm thực, vì thế, là một thực hành văn hoá.

Tầm quan trọng của tự sự đối với ẩm thực là không thể chối cãi, nhưng đó không chỉ là những tự sự mà tất cả mọi người đều có thể biết tới mà còn là những ký ức, lịch sử riêng tư của cá nhân với một món cụ thể. Như cách Dodin yêu quý những món ăn, những loại rượu vì chúng gắn liền với Eugénie. Và bữa ăn thịnh soạn mà ông chủ đã miệt mài nấu cho nàng đầu bếp tài năng của mình có lẽ chỉ là một bữa ăn bình thường nếu ta không biết đằng sau nó là tình yêu, là khát khao được gắn bó muôn đời của tri âm của mình.

Và còn một nhân vật chính khác

Dường như khi dòng chữ “à Yen Khe” (tặng Yên Khê) xuất hiện, không ít khán giả cảm thấy xúc động, bởi hầu hết mọi người đều biết về mối quan hệ tri âm của vợ chồng Trần Anh Hùng.

Khó có thể xem Muôn Vị Nhân Gian mà không liên tưởng nàng thơ đã luôn kề vai sát cánh với vị đạo diễn: nếu không trực tiếp xuất hiện cũng luôn dự phần trong tất cả những bộ phim của ông – từ những bộ trang phục của các diễn viên trong Norwegian Wood đến lời dẫn trong Eternité và cuối cùng, là nguyên mẫu sống động cho nàng Eugénie dịu dàng, điềm tĩnh.

Hai người, cũng giống như Dodin và Eugénie, gắn bó với nhau như hình với bóng. Như Eugénie, Yên Khê là kim chỉ nam cho hành trình nghệ thuật của Trần Anh Hùng, là người mà anh từng muốn đi theo làm trợ lý riêng cho sự nghiệp của riêng cô, là người mà anh có thể thở phào rằng “may mà có Yên Khê” với tất cả sự tự hào, tin yêu và thán phục. Ta nhớ đến đoạn cuối trong Muôn Vị Nhân Gian, Dodin đã hụt hẫng nói với cô bé Pauline đại ý rằng những món anh làm chỉ như những bản “phác thảo”, và chỉ có Eugénie, người lúc này đã đi xa, mới có khả năng khiến những phác thảo ấy trở thành hiện thực lấp lánh.

Và Muôn Vị Nhân Gian, có lẽ, chính là bữa tiệc mà Trần Anh Hùng đã chiêu đãi Yên Khê, như bữa ăn mà Dodin đã một tay nấu cho Eugénie với tất cả tình yêu của mình. Điều đó rất đỗi riêng tư, nhưng nghệ thuật cần gì hơn là một điều hết sức riêng tư, bình dị và thuần khiết như thế chứ?

________

Bài: Nam Lê