Trần Anh Hùng – Làm phim quan trọng nhất là cảm xúc

“TÔI MUỐN LÀM NỖI BUỒN CHIẾN TRANH”

Khi “Éternité” được công chiếu, điều mà các nhà làm phim cũng như khángiả quan tâm tới bộ phim này là cách kể chuyện, hay đi theo cảm xúc, thưa anh?

Theo Hùng thì làm thế nào cũng được,nhưng cuối cùng phải đưa cảm xúc tớicho người xem. Điều này tùy vào chấtlượng cảm xúc như thế nào. Nếu thànhcông, nghĩa là nó đi vào nội tâm củangười xem, mở ra những cánh cửa luônđóng kín, hoặc họ chưa bao giờ nhìnthấy. Đó chính là mục đích của nghệthuật, của điện ảnh. Khi làm phim, nếuphim đó thực sự cá nhân thì mình khôngthể nào mang đến cảm xúc chung chung,bởi đó là những điều rất tế nhị, là cảmxúc của nhân vật, là vốn sống, cuộc đời,là nội tâm của họ. Nhưng mình phải đếnđược chỗ đó chứ không phải để khán giảtrầm trồ câu chuyện này hay quá, hấpdẫn quá. Vì thế, trong Éternité, Hùng bỏđi hết: tâm lý, cốt truyện, những xung độtgiữa các nhân vật, hai cuộc thế chiến…Câu hỏi đặt ra ở đây là, bỏ tất cả thì cònlại cái gì để làm phim? Thực ra, vẫn cóđầy đủ trong phim này để đưa tới ngônngữ chính xác, cho người xem có cảmxúc chính xác. Còn khi họ có cảm xúc đórồi, muốn làm gì với nó là chuyện riêngcủa mỗi người.

Những phim trước đó của anh, “Mùi đuđủ xanh” chẳng hạn, như một bài thơ.Đến “Éternité” thì tôi thấy phim nhưmột bản giao hưởng đủ cung bậc. Thếnhưng, có nhiều yếu tố trên phim khôngtìm thấy trong truyện, anh dùng cáchtiếp cận nào để chuyển thể?

Khi đọc xong một cuốn sách, mìnhmuốn chuyển thể thế nào cũng được.Cái quan trọng ở đây là nếu đặt hai ngườingồi nói chuyện với nhau, một người nóimà sai về mặt tâm lý, cảm xúc thì nó bịhỏng rồi, mình không cần xem nữa. Họachăng có xem nốt là để biết cốt truyện.Nhưng cốt truyện, như Hùng nói, khôngphải là điều quan trọng nhất, mà là việcngười ta cảm thấy như thế nào để đi tớicảm xúc thật, và sâu lắng. Một bộ phimphải đưa cho khán giả cảm giác về đờisống, đưa cho họ cảm giác họ cần phảinhìn lại đời sống của họ, cách họ đối xửvới người khác như thế nào. Đó là điềukhông dễ chút nào.

Dường như, mỗi phim anh đều theo đuổimột ngôn ngữ khác nhau, “Mùi đu đủxanh” thì thơ mộng, “Cyclo” thì bạo liệt…

Chính cái chất của phim dẫn mình đivà mình phải theo nó, chứ không phảiHùng muốn làm một cái gì khác. Nócứ thế xuất hiện ra và “cảnh báo” đây làcon đường mới, nguy hiểm lắm đấy, thìHùng thấy rất thú vị và mình buộc phảiđi. Bởi nếu mình không đi sẽ không cócon đường đó.

Mỗi phim, mình phải phá bỏ dầncách thực hiện. Mùi đu đủ xanh đượcchuẩn bị rất kỹ. Hùng phải đưa mẫucăn nhà, xây như thế nào, chiều dài bậcthang là bao nhiêu để thấy được chuyểnđộng cơ thể nhân vật. Đến Cyclo thì bớtđi nhưng vẫn chuẩn bị cẩn thận trướchết, đến trường quay là Hùng biết hômnay mình sẽ phải quay chừng đó cú máy.Tuy nhiên, có một cảnh đưa khẩu súngđến cho anh cyclo. Sáng hôm đó ngủdậy, Hùng rất là nhức đầu, không thểtập trung để hiểu chính cái mình đãvẽ ra để thực hiện trước đó. Thế là, ratrường quay mình mới thử tìm tòi quaythế này, thế kia… bỗng nhiên nó tạo chomình cảm xúc rất hay, một niềm vuimới. Và bắt đầu từ Mùa hè chiều thẳngđứng, Hùng làm việc theo cách đó.

Cách đây nhiều năm ở Việt Nam, khitruyện “Nỗi buồn chiến tranh” rục rịchđưa lên màn ảnh, tôi có nói với mộtngười bạn rằng, một tác phẩm lớn cầnphải có một đạo diễn lớn. “Theo cậungười đó là ai?”, tôi trả lời: “Trần AnhHùng”. Còn anh, anh có quan tâm hoặcnghĩ một ngày nào đó sẽ làm một bộphim về đề tài chiến tranh?

Có chứ! Nỗi buồn chiến tranh là một tácphẩm rất hay! Đặc biệt là cái ý, đến mộtlúc nào đó con người ta bị biến thành thúvật, phải giết chóc, điên cuồng giết chócđến độ cần giết mới có thể sống được. Đólà sự thật trong đời sống của người lính. Nó rất khủng khiếp. Vì thế, họ không bao giờ có thể trở lại với tình yêu được. Họ không cho phép mình yêu sau khi đã giết biết bao nhiêu người trong sự tànbạo, trong cảm giác kích động. Về mặt trí tuệ và tâm linh đấy là ý nghĩa vô cùng sâusắc. Để người xem cảm được điều đó quả tình là thử thách rất lớn. Và chỗ nào có thử thách là Hùng muốn đi.

Nhưng để làm phim này thì phải có điều kiện. Một là mình phải có diễn viên giỏi, không phải chỉ một, hai người mà phải rất nhiều người. Bạn xem những phim chiến tranh của nước ngoài hẳn cũng thấy toàn quy tụ những ngôi saolớn, từ vai vị tướng lĩnh cho đến gã hènnhát… Điều này còn rất hạn chế ở ViệtNam. Hai là tiền bạc phải đầy đủ để làm cho ra chất chiến tranh. Và ba là phải cóđủ thời gian cho quá trình chuẩn bị vàquay khá phức tạp. Chắc Hùng phải cósáu cái Oscar, vài cái Cành Cọ Vàng thìmay ra mới đủ khả năng thực hiện.

Anh cần thêm những giải thưởng ấy để kêu gọi kinh phí?

Đúng thế! Vì một phim như Éternité,Hùng có thể làm với 14 triệu USD,nhưng Nỗi buồn chiến tranh thì cần gấpnhiều lần số tiền ấy.

PHIM ẢNH CẦN PHẢI SÒNG PHẲNG

“Éternité” mất 14 triệu USD để thựchiện (khoảng 312,6 tỷ đồng). Phim anhlàm thường tốn kém thời gian lẫn kinhphí. Giả sử chỉ có 1 triệu USD để làmphim, anh có làm được không?

Không, Hùng sẽ mua một căn nhà,trồng cây cỏ, hoa lá chứ không làmphim đâu! (cười) Hùng đùa đấy, mìnhtrở lại câu chuyện nhé!

À, ý tôi là nhiều đạo diễn sau khi tunghoành với các dự án lớn, thì thường thựchiện những phim nho nhỏ với kinh phívừa phải, thậm chí là thấp để được tự dokể những câu chuyện mình thích.

Không, Hùng vẫn gọi được tiền để làmphim mình thích, không phải làm phimkinh phí thấp để có tự do. Hùng luônđược tự do trong sáng tạo mà không phảichịu bất cứ sức ép nào về mặt tiền bạchoặc thu lời. Khi họ đã đồng ý làm phimcùng với Hùng thì kinh phí như thế nàođều được như Hùng muốn, bởi họ khôngdựa vào duy nhất phim này để sống, đểkiếm tiền. Với họ, quan trọng nhất là bộphim có đúng như những gì họ chờ đợihay không, về mặt nghệ thuật, về mặtcảm xúc… Và họ phải hài lòng khi Hùnglàm xong trách nhiệm, còn ăn khách haykhông không quan trọng. Nếu có một dựán phù hợp với 1 triệu USD thì Hùng sẽlàm ngay. Cốt lõi là nó phải hợp lý với nộidung, với cái mình cần để làm thành mộtbộ phim hoàn chỉnh.

Tôi nhớ hồi sau khi làm “Cyclo”, anh cótham vọng sẽ làm tiếp một phim ở ViệtNam với một tác phẩm nổi tiếng…

Cuốn Thương nhớ mười hai của Vũ Bằngthật tuyệt. Hùng rất thích và rất muốnlàm, nhưng vẫn chưa đủ chín nên chưathể làm được. Và Hùng cũng không biếtsẽ làm phim đó như thế nào. Giống nhưÉternité khi đọc sách, đọc kịch bản,người ta chẳng thể hình dung sao nó cóthể thành phim được. Quyển sách của VũBằng cũng tương tự thế.

Tình cảm của giới làm phim và của cảkhán giả Việt Nam dành cho anh ngàycàng tăng. Thế nhưng hơn hai mươinăm, “Cyclo” – bộ phim gây tiếng vangnhất của anh vẫn chưa được chiếu ởViệt Nam, anh có mong mỏi?

Tất nhiên đó là ước ao của Hùng. Cyclo là một phim rất hay về mặt nghệ thuật,ngôn ngữ điện ảnh, nghề nghiệp… Mùa Hè vừa qua, Hùng có đi một vòng nước Ý,đến các viện bảo tàng, nhà thờ, xem các tác phẩm từ thế kỷ trước. Có vài tuyệt tácmà khi nhìn vào đó, Hùng chắc chắn lúc thực hiện, họ biết họ sẽ thành công. Vớiphim Cyclo cũng vậy, nó cho Hùng được cảm giác đó. Đấy là món quà Hùng khôngxấu hổ khi đưa đến người xem. Cũng như Éternité là bước đi hoàn toàn mới, rấtdũng cảm và đầy hiểm nguy của Hùng.Đôi khi quay xong một ngày, Hùng cócảm giác nó rời rạc, không biết sẽ thànhcái gì. Hùng chỉ có thể dựa vào linh cảmtốt nhất để thực hiện nó, và rất tự hào.

Những LHP lớn gần đây như Cannesvà Venice thường thích chọn nhữngphim có cách tiếp cận mới mẻ, nhưng tạisao họ lại từ chối “Éternité”?

Theo Hùng, họ không đủ khả năng đểnhìn thấy cái này là mới, thế thôi. Đâylà sự kém cỏi của họ. Một phần họ chọnphim còn phụ thuộc về chính trị, bạnbè, mối quan hệ và nhiều thứ khác nữa.Hùng sống độc lập, không giao du với ai,không đến một bữa tiệc nào cả. Với Hùngphim ảnh là phải sòng phẳng, khôngthể ép nhau được. Giống như mình cởitruồng đứng lên bàn, đưa hai tay ra vàkêu lên nhìn tôi này, đẹp không? Nếu họ thực sự thấy đẹp thì chọn mình, vậy thôi.Mình phải làm cái gì đó chung thủy vớimột ngôn ngữ, và phim có chất liệu đểmình muốn phát triển thật tinh tế, xuấtsắc… đó mới là điều quan trọng. Cònngười ta nhìn vào không thấy thì kệ họvậy. Nếu tương lai họ có giận Hùng vì lờinói này, thì Hùng cũng chẳng quan tâm!

Với bản thân người viết, “họ” khôngnhìn thấy cái mới, ngược lại, họ chêTrần Anh Hùng ca ngợi người giàu, làmchân dung phụ nữ như gà đẻ trứng, họmuốn thay đổi sự thật. Đó là sự phi lý.Nhiều người mặc định anh là nghệ sĩ,làm phim về phụ nữ thì phải mạnh mẽ,phải phá vỡ hết tất cả, làm cách mạngcho đời sống, cho tương lai của phụ nữ.Đó là công việc khác, muốn làm thế thìnên làm chính trị để thay đổi. Còn nghệsĩ là người đưa ra cảm xúc về đời sống,ta không thể bịa ra điều gì hết. Câuchuyện đó là của nhà văn, họ sống trongthời buổi như thế, đời sống như thế.Nếu anh thực sự muốn chiến đấu chochị em phụ nữ thì có thể nhìn vào đó,đấy, hồi trước người ta sống như thế, vàphải thấy không nên như thế nữa, phảithay đổi để phụ nữ có đời sống tốt hơn.

Văn hóa - Giải trí

Đạo diễn Xavier Dolan - Tài không đợi tuổi

Một ngày của anh và Yên Khê ở Paris, nếu không có phim ảnh?

Một ngày bình thường như bao gia đình khác, đi chơi, đi xem phim. Điều quantrọng là tụi này ở gần nhau rất nhiều mà không chán. Thời gian gần đây, Hùnglàm gốm, có lẽ để cho mình không bị điên lên vì chờ lâu quá mới tới một dự án phim, gặp nhiều lời từ chối quá! Gốmméo mó nhưng tuyệt lắm. Mỗi lần ngồi nặn ra trăm cái đồ gốm, bưng đến lò gầnnhà, nung lần thứ nhất rồi mình đến làm men, nung lần thứ hai. Nhiều cái xấu lắm, phải vứt đi 90% nhưng ít nhất cònlại một vài cái rất đẹp. Gốm cho mình cảm giác sờ được, cầm nắm được chứkhông như phim ảnh.

Bên nhau gần ba mươi nămmà không chán nhau , “bíquyết” của anh chị là gì?

Không đâu! Cái này là chuyện mình phải hiểu nhau, sống với nhau thế nào. Cũngcó cãi cọ đấy nhưng đến một lúc nào đóphải chiều nhau. Cái này Hùng học rấtnhiều từ Yên Khê. Hùng nghĩ, bọn đànông lạ lắm, lang bạt lắm. Không có cái gìtự nhiên cả. Phụ nữ vì có khả năng sinhra một đứa con, có trách nhiệm cuộc sốnglớn, có linh cảm, hiểu biết, cách suy nghĩtốt cho cuộc sống. Đàn ông bất cần hơn,chỉ biết phá vỡ thôi. Yên Khê bày choHùng cách làm một người chồng, mộtngười cha, và Hùng phải học. Nhìn nhiềungười đàn ông có khả năng đó một cáchtự nhiên, Hùng rất thán phục.

Nguồn: Tạp chí Phái đẹp ELLE